Źródła stresu i mechanizm reakcji organizmu

Zazwyczaj myśląc o stresie myślimy o stanach napięcia emocjonalnego: niepokoju, drażliwości czy przytłoczeniu. W rzeczywistości jest wiele przyczyn stresu, które ze wzglądu na jego podłoże możemy podzielić na stres fizyczny i psychologiczny.
Stres fizyczny może być spowodowany przez wtargnięcie do ustroju człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych, głód, zimno, brak snu, hałas czy nieodpowiednie oświetlenie. Aby się bronić, organizm reaguje m.in. zwiększonym wydzielaniem hormonów kory nadnerczy, ale też towarzyszą mu uczucia, cierpimy, lękamy się, a czasem stres boli.
Natomiast stres psychologiczny pojawia się w sytuacjach dla nas nowych, z którymi się nie spotkaliśmy i które wymagają od nas zwiększonej uwagi albo w sytuacjach wyjątkowo trudnych i konfliktowych. Wiele sytuacji stresowych o podłożu psychologicznym to realia społeczne, w których człowiek ma problem z utrzymaniem kontaktów z ludźmi i nie radzi sobie w pełnieniu oczekiwanych ról społecznych. Stres psychologiczny wywołuje wiele znanych nam objawów, m.in. pocenie się, czy drżenie rąk. Wraz ze wzrostem napięcia pojawia się gniew i działania agresywne.

Jak reagujemy na stres?

Wg Hansa Selye’go stres przebiega w kilku fazach:

• Początkowa faza „alarmowa” związana jest z reakcją zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacją. Zwiększa się w tym przypadku udział współczulnego układu nerwowego. W większych ilościach uwalniają się katecholaminy (adrenalina i noradrenalina) i kortykosteroidy (kortyzol). Zwiększeniu ulega masa nadnerczy, a cała faza charakteryzuje się zwiększeniem procesów katabolicznych (rozpadu).
• W kolejnej fazie organizm jest wystawiony na długotrwałe działanie stresorów. Procesy anaboliczne (syntezy) przeważają nad katabolicznymi, organizm staje się coraz bardziej odporny na stres. Jeśli homeostaza nie zostanie przywrócona, zaczynają rozwijać się zaburzenia adaptacyjne. Dlatego nazywamy ją fazą „oporu” lub „adaptacji”.
• Gdy działanie stresorów przedłuża się, dochodzi do trzeciego stadium – „wyczerpania” . Organizm nie jest już w stanie radzić sobie z odpieraniem czynników stresogennych i dochodzi do powstawania procesów, które mogą mieć niekorzystny wpływ na nasze zdrowie.

Czy stres dotyka wszystkich

W 1967 roku dwaj psychiatry Thomas Holmes i Richard Rahe na podstawie prowadzonych badań opracowali koncepcje stresu zawierającą 43 życiowe wydarzenia najczęściej wywołujące stres . Okazuje się, że stresorami, czyli czynnikami wywołującymi stres mogą być już nawet małe zmiany w życiu, takie jak zmiana nawyków żywieniowych czy też nadchodzące święta. Poważniejszymi, a zarazem najczęstszymi stresorami są jednak sytuacje z życia prywatnego dotyczące m.in. utraty kogoś bliskiego (śmierć współmałżonka, bliskiego członka rodziny), rozwodu, separacji, naszej choroby lub choroby kogoś bliskiego, problemów z prawem, kryzysów finansowych, długów, zmian stanu cywilnego, powiększenie rodziny, kłopotów z pożyciu seksualnym oraz opuszczenia domu rodzinnego przez dzieci.

Sytuacje zawodowe nie pozostają nam obojętne i niestety też w dużej mierze przyczyniają się do powstawania stresu. Najczęstszymi przyczynami zawodowymi wywołującymi stres są utrata pracy, kłopoty z przełożonym, presja czasu, obciążenie umysłowe i fizyczne, zmiana pracy, egzaminy, zmiana zawodu, a także przejście na emeryturę.

Jak widać, stres jest nieodłącznym elementem życia człowieka. Stres towarzyszy nam w nowych sytuacjach prywatnych i zawodowych, które wymagają adaptacji do nowych warunków psychicznych i środowiskowych. Należy jednak pamiętać, że to czy czujemy się zestresowani w danej sytuacji zależy w ogromnej mierze od naszej osobowości i siły charakteru. To, co dla jednych jest poważnym stresorem, dla innych może stanowić codzienność, z którą potrafią sobie radzić i nie odczuwają w takich chwila napięcia emocjonalnego. Każdy z nas inaczej reaguje na sytuacje, które potencjalnie mogą powodować stres.